Ինչպես հավաքել ուտելի բույսեր և դեղաբույսեր
Ուտելի բույսերն ու դեղաբույսերը պետք է հավաքել դանակի օգնությամբ: 16 Декабря 2022, Пятница | 648
Օրգանական պարարտանյութերին են պատկանում գոմաղբը, թռչնաղբը, մարդաղբը, կենսահումուսը, տորֆը, կոմպոստները, կանաչ պարարտանյութերը և այլն: Սրանք պարունակում են բույսի նորմալ կենսագործունեության համար անհրաժեշտ սննդատարրեր, բարելավում են հողի կառուցվածքը, օդային և ջրային ռեժիմները, հարստացնում հողն օգտակար մանրէներով և օրգանական նյութերով:
Գոմաղբը պարունակում է ազոտ, ֆոսֆոր, կալիում, մագնեզիում, կալցիում, երկաթ, ցինկ, պղինձ և այլ տարրեր: Հարուստ է օրգանական նյութերով և օգտակար մանրէներով:
Գոմաղբի որակը պայմանավորված է կենդանու տեսակով, պահպանման պայմաններով և ժամկետով: Մեծ քանակով ազոտ, ֆոսֆոր և կալիում պարունակվում է ոչխարի գոմաղբում և թռչնաղբում: Ամենաարժեքավորն աղավնու և թռչնի ծերտն է:
Ստորև բերված է որոշ կենդանական պարարտանյութերում հիմնական սննդատարրերի պարունակությունը (կգ/100 կգ թաց զանգվածի հաշվով):
Օրգանական պարարտանյութեր
Գոմաղբի մեջ պարունակվող սննդատարրերի և օրգանական նյութերի մատչելիությունը կախված է նրա քայքայման, փտման աստիճանից: Որքան լավ է այն քայքայված, այնքան բարձր է օգտակար նյութերի յուրացումը բույսերի կողմից: Ընդ որում, գոմաղբի պարարտացնող ազդեցությունը հողում պահպանվում է մի քանի տարի:
Չքայքայված գոմաղբի օգտագործումը որոշ դեպքերում կարող է վնասել բույսերին, օրինակ` եթե հող է մտցվում չքայքայված ծղոտի հետ համակցված թարմ գոմաղբ, ապա առաջին երկու ամսվա ընթացքում գոմաղբի ազոտը ծախսվում է ծղոտի քայքայման վրա, ինչի հետևանքով բույսերն ազոտի քաղց են զգում:
Կիսաքայքայված գոմաղբ օգտագործելիս` հողում հանքային ազոտի քանակն անմիջապես բարձրանում է, քանի որ ծղոտի հիմնական զանգվածը գոմաղբի պահպանման ընթացքում արդեն քայքայվել է: Որքան լավ է քայքայված գոմաղբը, այնքան բարձր է բերքի հավելումը:
Շատ կարևոր է գոմաղբի ճիշտ պահպանումը: Ոչ մեծ և փուխր կույտերով պահպանելիս` գոմաղբը շուտ չորանում է, իսկ միջի եղած ազոտը ցնդում է կամ լվացվում անձրևաջրերով: Շատ ավելի վատ է, երբ աշնանը գոմաղբը շաղ է տրվում հողի մակերեսին: Այս դեպքում գոմաղբի օգտակարությունը դառնում է անիմաստ, քանի որ նրա միջից ազոտը, ֆոսֆորը, կալիումը և այլ տարրեր լվացվում են անձրևաջրերի կամ հալքի օգնությամբ:
Օրգանական պարարտանյութեր |
Ազոտ |
Ֆոսֆոր |
Կալիում |
|
Գոմաղբ |
ոչխարի |
0.86 |
0.47 |
0.67 |
ձիու |
0.59 |
0.28 |
0.63 |
|
տավարի |
0.54 |
0.23 |
0.50 |
|
խոզի |
0.45 |
0.19 |
0.60 |
|
թռչնաղբ |
1.5 |
1.5 |
0.80 |
|
մարդաղբ |
1.1 |
0.26 |
0.22 |
|
Տորֆ |
վերին շերտ |
0.35 |
0.03 |
0.03 |
ցածր շերտ |
1.05 |
0.14 |
0.07 |
Գոմաղբը ճիշտ հասունացնելու համար նախ գետնին 2-3 մ լայնությամբ պետք է փռել տորֆ կամ մանրացված ծղոտ (20-25 սմ շերտով), այնուհետև վրան ավելացնել գոմաղբ` 1.0-1.5 մ բարձրությամբ: Կույտը տափանելուց հետո այն պետք է ծածկել տորֆով կամ ծղոտով, ապա` հողով: Գոմաղբը համարվում է հասունացած, երբ նրա մեջ ցամքարի և կերի կոշտ մնացորդները լրիվ քայքայվում են, իսկ կույտն ունենում է մուգ գորշավուն երանգ:
Գոմաղբով հողի պարարտացումը և մշակաբույսերի սնուցումը կախված են հողի տեսակից, բնակլիմայական պայմաններից, մշակաբույսի տեսակից, զարգացման փուլից և մի շարք այլ գործոններից: Այնուհանդերձ նշենք, որ լոլիկի ցանքատարածությունների համար այն միջին հաշվով կազմում է 20-30, վարունգի համար` 60-70, կաղամբի և սոխի համար` 30-40, աշնանացան ցորենի համար` 15-20, կարտոֆիլի և խաղողի համար` 40, պտղատուների համար` 30 տ/հա:
Պետք է զգուշանալ թարմ գոմաղբի օգտագործումից: Օրինակ` գազարի ցանքերում թարմ գոմաղբի կիրառումը կտրուկ նվազեցնում է արմատապտուղների որակը: Խորհուրդ չի տրվում նաև թարմ գոմաղբով սնուցել սոխը և սեղանի այլ արմատապտուղներ:
Նպատակահարմար չէ կիրառել մեկ շաբաթ և ավելի ժամկետում խմորված գոմաղբը, քանի որ այդ ընթացքում ամոնիակային ազոտի զգալի մասը ցնդում է: Ավելի լավ է գոմաղբաթուրմը պատրաստել առավոտյան, օրվա ընթացքում պարբերաբար խառնել, իսկ երեկոյան օգտագործել` ջրով 7-10 անգամ նոսրացնելուց հետո:
Թռչնաղբը կարելի է կիրառել վաղ գարնանը 0.5 կգ/քմ նորմով: Լավ արդյունք է տալիս մշակաբույսերի սնուցումը թռչնաղբաթուրմով: Թաց ծերտով թուրմ պատրաստելուց հետո այն պետք է օգտագործել 12-15, իսկ չորացած ծերտով պատրաստելիս` 18-20 անգամ ջրով նոսրացնելուց հետո:
Տորֆը պարունակում է բավարար քանակով ազոտ, սակայն այն մշակաբույսերի համար քիչ մատչելի է: Մյուս կողմից տորֆի մեջ շատ քիչ է ֆոսֆորի և կալիումի քանակը: Տորֆի արդյունավետության բարձրացման նպատակով այն օգտագործվում է կոմպոստների տեսքով` գոմաղբի, գոմաղբաթուրմի, մարդաղբի, ֆոսֆորիտային ալյուրի, կրի, մոխրի կամ այլ օրգանական և հանքային պարարտանյութերի հետ համատեղ:
Տորֆագոմաղբային կոմպոստների արդյունավետությունը զգալիորեն մեծանում է, երբ 1 բաժին գոմաղբը խառնվում է 5-8 բաժին տորֆի մեջ:
Մարդաղբը հարուստ է ազոտով, որի 70-80 տոկոսը կազմում է բույսի կողմից շատ հեշտ յուրացվող ամոնիակային ազոտը: Նախքան օգտագործելը մարդաղբը պետք է վարակազերծել, քանի որ այն կարող է պարունակել հիվանդաբեր բակտերիաներ և հելմինտների ձվեր: Այդ պատճառով խորհուրդ է տրվում պատրաստել տորֆային կոմպոստ, որի հասունացման ընթացքում ջերմաստիճանի բարձրացման հետևանքով (+60օ և ավելի) հելմինտների ձվերը ոչնչանում են:
Օրգանական և օրգանահանքային կոմպոստները շատ օգտակար են: Սրանց մեջ սննդանյութերը վերափոխված են առավել մատչելի ձևերի: Բացի դրանից օդի ազոտը ֆիքսող բակտերիաների գործունեության շնորհիվ` կոմպոստներում երբեմն ավելանում է ազոտի քանակը:
Ոչ մեծ այգիների և տնամերձ հողամասերի համար կարևոր նշանակություն ունեն հավաքածու կոմպոստները, քանի որ սրանք թույլ են տալիս լիովին օգտագործել բոլոր թափոնները` փրերը, բուսական մնացորդները, մոլախոտերը, չոր տերևները, տաշեղները, ծղոտը, օրգանական կենցաղային աղբը և այլն:
Կոմպոստների պարտադիր բաղադրամասերից են տորֆը կամ հողը, տիղմը:
Կոմպոստացումը պետք է կատարել ջուր չկուտակվող տեղանքներում կամ, ավելի լավ է, խրամատներում, ուր կոմպոստը քիչ է չորանում, հավասարաչափ է խոնավանում և արագ է հասունանում: Խրամատի լայնությունը պետք է լինի 1.5-2.0 մ, խորությունը` 0.8-1.0 մետր: Հատակին պետք է փռել տորֆ կամ հող` 20-25 մ շերտով, այնուհետև նույն հաստությամբ` կոմպոստանյութ: Շերտավորումը պետք է կատարել հաջորդաբար` ամեն անգամ խոնավացնելով ջրով կամ գոմաղբահեղուկով: Դարսակույտի բարձրությունը պետք է լինի 1.5-2.0 մ` վերջում ծածկված 15 սմ-ից ոչ պակաս հաստություն ունեցող տորֆով կամ հողով:
Եթե կոմպոստում շատ են տաշեղները, ծղոտը, ապա անհրաժեշտ է ավելացնել ազոտական պարարտանյութ (10 կգ փայտանյութին` 300-350 գրամ ամոնիակի սուլֆատ): Կոմպոստի հասունացումը կախված է կոմպոստացվող նյութերի տեսակից և քանակից: Այն կարող է տևել 3-24 ամիս, ընդ որում բաղադրանյութերը 2-3 ամիս անց հարկավոր է խառնել: Կոմպոստի միատարրությունը, գազերի առկայությունը վկայում են նրա պատրաստ լինելու մասին:
Հելմինտների ձվերի լրիվ ոչնչացման համար տորֆամարդաղբային կոմպոստները պետք է հնացնել 2 տարուց ոչ պակաս:
Հավաքածու կոմպոստներն ավելի լավ է հողը մտցնել գարնանը, իսկ մնացածները` աշնանը:
Կոմպոստների ծախսի նորմը նույնն է, ինչ գոմաղբինը:
Կենսահումուսը ստացվում է գոմաղբից կալիֆոռնիական կարմիր որդերի միջոցով: Այն պարունակում է 40-60 տոկոս հումուս, 10-20 տոկոս ազոտ, 1-3 տոկոս ֆոսֆոր, 1.3-2.3 տոկոս կալիում, 4.5-8.0 տոկոս մագնեզիում, 0.5-2.3 տոկոս երկաթ, 0.5-2.5 տոկոս պղինձ: Մեկ տոննա գոմաղբից ստացվում է 600 կգ կենսահումուս:
Կենսահումուսը նպաստում է սերմերի ծլունակությանը, կտրոնների արմատակալմանը, սածիլների կպչողականությանը, բերքի ավելացմանը, բույսերի դիմադրողականության բարձրացմանը, բերքի հասունացման ժամկետների կրճատմանը: Սրանով հողի պարարտացման նորմը մեկ հեկտարի համար կազմում է 3.0-3.5 տոննա:
Մեկ տնկիի համար նախատեսված է 4.0-5.0 կգ, պտղատու ծառի համար` 10.0 կգ, սածիլների համար և կարտոֆիլների բներում` 100 գրամ, կանաչեղենի 1 քմ մակերեսին` 500 գրամ կենսահումուս:
Լևոն Աճեմյան
Սպառողների ազգային ակադեմիայի գյուղդեպարտամենտի ղեկավար, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու